Mai một Lễ hội Nàng Hai ở Hà Quảng

Theo tín ngưỡng của người Tày, Mẹ Trăng (nàng Hai) là vị thần nắm giữ hạt giống, mời được Nàng Hai xuống trần mong Mẹ ban cho nhân dân hạt giống, phù hộ cho mưa gió thuận hòa, mùa màng tốt tươi. Người Tày mời Mẹ Trăng xuống trần để bày tỏ niềm hân hoan và lòng biết ơn Mẹ đã ban cho dân chúng được mùa lương thực, cầu xin Mẹ tiếp tục ban hạt giống tốt cho mùa vụ tới…  

Bà Đàm Thị Quyết, xóm Bản Hoàng 1, xã Trường Hà kể lại: Lễ hội Nàng Hai được tổ chức giữa cánh đồng Nà Tổng, thuộc địa phận hai xóm Bản Hoàng và Bản Hoong. Đêm 14 tháng Hai âm lịch làm lễ đón Nàng Hai, đến ngày 15/3 âm lịch làm lễ tiễn Nàng Hai về trời. Thực hiện nghi lễ do bà bụt đảm nhiệm, đóng vai Nàng Hai là một phụ nữ, đóng vai chàng Khóa là một nam giới, ngoài ra còn có một tốp nam, một tốp nữ.

Chàng Khóa có khuôn mặt tuấn tú, thông minh, có nhiệm vụ khi Nàng Hai xuống trần sẽ đưa đi du ngoạn khắp trần gian, xuống chợ âm phủ (Lồng Vường)… Các vai chàng Khóa, Nàng Hai, tốp nam nữ có thể là người đã lập gia đình hoặc chưa lập gia đình, tất cả đều mặc trang phục truyền thống dân tộc Tày. Khi bà bụt mời được Nàng Hai xuống trần, lần lượt từng đôi nam nữ hát lượn đối đáp…

Theo ông Đàm Quốc Việt, bà Đàm Thị Quyết, trình tự các bài hát trong Lễ hội Nàng Hai như sau: Rọong Sluông (mời Nàng Trăng); Kết Khỏa (kết đôi hát đối đáp); Chép bjóoc (tìm hoa);  Pây lừa (đi thuyền); Lồng Vường (đi chợ âm phủ); Khẩn phạ (lên trời); Phjạc Hai (tạm biệt Nàng Trăng); Slống Hai (tiễn nàng Trăng vào ngày 15/3 âm lịch).

Đối với người dân Bản Hoàng, Lễ hội Nàng Hai không chỉ là cầu mùa màng bội thu mà còn là nơi để mọi người gửi gắm tâm tư, ước nguyện của bản thân. Thanh niên đến với Lễ hội Nàng Hai để được nghe hát lượn, tìm bạn đời trong những cuộc đối đáp giao duyên, trẻ em đến lễ hội để được chiêm ngưỡng Nàng Hai, chàng Khóa và chơi những trò chơi yêu thích.

Người trung niên, người già đến lễ hội cầu mùa màng tốt tươi, mong Nàng Hai ban cho hạt giống tốt, cuộc sống năm nay sung túc, ấm no, cùng hàn huyên, giao lưu sau một năm lao động vất vả, cùng chia sẻ kinh nghiệm sản xuất, cùng hòa mình trong khúc hát Nàng Hai để giải tỏa tâm tư, nỗi niềm trong cuộc sống… Mọi người ai cũng tâm niệm đến lễ hội để gặp Nàng Hai, mong cho cuộc sống gia đình bình an, hạnh phúc.

Hiện, trong số những người già ở Bản Hoàng chỉ còn 4 - 5 người còn nhớ nhưng nhớ rất ít về Lễ hội Nàng Hai. Các cụ đều từ 70 tuổi trở lên nên trí nhớ có phần suy giảm, có người nhớ vài câu hát, có người nhớ về trình tự lễ hội… Khi được hỏi về các đoạn diễn xướng trong Lễ hội Nàng Hai, tất cả các cụ đều bày tỏ cảm xúc vui mừng, ánh mắt xa xăm, lần hồi ký ức, ngậm ngùi kể về ngày hội thuở xưa. Trong ánh mắt các cụ thể hiện niềm hân hoan như khi còn trẻ đến tham dự lễ hội.

Theo ông Đàm Văn Việt, ông tham gia hát diễn xướng trong Lễ hội Nàng Hai từ năm 1951 - 1958, sau đó hợp tác xã nhiều việc nên Lễ hội Nàng Hai không còn được tổ chức, đến nay, lễ hội chỉ còn trong ký ức của các cụ cao tuổi. Lễ hội Nàng Hai nơi đây mang bản sắc văn hóa của người Tày, thể hiện giá trị khúc hát lượn đậm chất diễn xướng dân gian, điệu múa thể hiện các hoạt động lao động sản xuất…  

Lễ hội Nàng Hai liên quan đến tín ngưỡng cầu mùa của người Tày, nếu lễ hội được khôi phục sẽ là điểm đến hấp dẫn du khách, kết nối với Khu di tích Quốc gia đặc biệt Pác Bó để thúc đẩy tiềm năng du lịch địa phương phát triển.