Đá luân lưu, hay loạt sút từ chấm phạt đền (Penalty Shootout), là một trong những khoảnh khắc kịch tính, căng thẳng và cảm xúc nhất trong bóng đá. Đây là phương pháp cuối cùng và không thể thay thế để phân định thắng thua trong các trận đấu loại trực tiếp khi tỉ số vẫn hòa sau khi đã kết thúc thời gian thi đấu chính thức và hiệp phụ. Hiểu rõ về khái niệm đá luân lưu là gì, thời điểm áp dụng và các quy định mới nhất của FIFA là chìa khóa để nắm bắt toàn bộ diễn biến của những loạt sút định mệnh này.
Định nghĩa đá luân lưu trong bóng đá
Theo tin tức từ choáng club, đá luân lưu (Penalty Shootout) là một loạt sút đặc biệt được thực hiện từ khoảng cách 11 mét (tương đương 12 yards, nên còn gọi là luân lưu 11m), nhằm xác định đội chiến thắng trong các trận đấu bắt buộc phải có kết quả thắng thua. Nó được áp dụng trong thể thức thi đấu loại trực tiếp (knockout stage), chẳng hạn như các vòng bán kết, chung kết cúp quốc gia hoặc các giải đấu quốc tế lớn.
Khác với quả phạt đền thông thường trong trận đấu (được tính là một phần của trận đấu), loạt đá luân lưu là một quy trình độc lập, tuân thủ các điều luật riêng biệt được quy định bởi Ủy ban Luật Bóng đá Quốc tế (IFAB). Các bàn thắng ghi được trong loạt sút luân lưu không được tính vào tổng số bàn thắng của cầu thủ hay của trận đấu chính thức (chỉ dùng để xác định đội đi tiếp).
Thời điểm và điều kiện áp dụng đá luân lưu
Việc thực hiện loạt sút luân lưu chỉ được áp dụng khi tất cả các phương pháp phân định thắng thua thông thường đã được sử dụng hết mà hai đội vẫn hòa nhau. Thời điểm áp dụng cụ thể như sau:
Thời điểm áp dụng trong các giải đấu
Đá luân lưu chỉ được sử dụng trong các trận đấu thuộc vòng loại trực tiếp (Elimination Rounds) và không bao giờ áp dụng trong các vòng đấu tính điểm (vòng bảng) hoặc các giải đấu vòng tròn một hoặc hai lượt. Các trường hợp cụ thể:
- Trận đấu trên sân trung lập (One-off matches): Áp dụng khi tỉ số hòa sau 90 phút thi đấu chính thức và sau 30 phút của hai hiệp phụ. Ví dụ: Các trận chung kết cúp quốc gia hoặc chung kết World Cup, Euro.
- Trận đấu theo thể thức lượt đi – lượt về: Trong các giải đấu như Champions League hoặc Europa League, loạt luân lưu được áp dụng nếu:
- Tổng tỉ số hai lượt trận hòa nhau.
- Luật bàn thắng sân khách đã được áp dụng (Lưu ý: Luật bàn thắng sân khách đã bị UEFA bãi bỏ từ mùa giải 2021-2022, khiến việc đá luân lưu dễ xảy ra hơn khi tổng tỉ số hòa).
- Vẫn hòa nhau sau 30 phút hiệp phụ.
- Trường hợp đặc biệt không cần hiệp phụ: Trong một số giải đấu không có truyền thống đá hiệp phụ (ví dụ: một số giải trẻ, hoặc các trận tranh hạng 3 ở một số giải đấu), quy định có thể cho phép chuyển thẳng sang loạt sút luân lưu ngay sau 90 phút chính thức nếu tỉ số hòa. Tuy nhiên, đây là trường hợp ít phổ biến trong bóng đá đỉnh cao.
Luật đá luân lưu 11m mới nhất của ifab (cập nhật mới)
Loạt sút luân lưu được thực hiện theo Điều 10 (Xác định kết quả trận đấu) của Luật Bóng đá (Laws of the Game). Các quy định chính bao gồm:
Quy định về thủ tục và cách đá luân lưu
- Quyết định khung thành và đội sút trước: Trọng tài sẽ tung đồng xu:
- Lần 1: Quyết định khung thành sẽ được sử dụng cho loạt sút.
- Lần 2: Đội thắng sẽ chọn đội nào sút trước (A hay B).
- Thủ tục sút: Hai đội lần lượt thay nhau sút luân lưu (ABBAAB…). Cầu thủ phải sút một cú duy nhất và không được chạm bóng lần thứ hai (trừ khi thủ môn chạm bóng hoặc bóng chạm cột dọc/xà ngang mà không đi vào lưới).
- Bắt đầu và kết thúc loạt 5 quả sút: Mặc định mỗi đội sút 5 quả. Loạt sút sẽ kết thúc sớm nếu một đội dẫn trước với khoảng cách bàn thắng mà đội còn lại không thể san lấp được (ví dụ: tỉ số là 3-0 sau 3 lượt sút).
Các tính điểm đá luân lưu
- Tính bàn thắng: Mỗi cú sút đưa bóng vào khung thành (hợp lệ) được tính là 1 bàn thắng. Đây là bàn thắng chỉ có hiệu lực trong loạt sút luân lưu.
- Nguyên tắc thắng cuộc: Đội nào ghi được tổng số bàn thắng nhiều hơn sau 5 lượt sút sẽ là đội chiến thắng.
- Luật ‘Đột tử’ (Sudden Death): Nếu sau 5 lượt sút mà tỉ số vẫn hòa (ví dụ: 3-3, 4-4), loạt sút sẽ chuyển sang chế độ “đột tử” (hay còn gọi là sút luân lưu phụ). Hai đội tiếp tục thay nhau sút từng quả một cho đến khi có một đội dẫn trước bàn thắng với cùng số lượt sút. Ví dụ: Đội A sút vào, Đội B sút hỏng -> Đội A thắng.
Quy định về cầu thủ tham gia sút luân lưu
- Đội hình tham gia: Chỉ những cầu thủ đang ở trên sân khi hết hiệp phụ, hoặc đã bị thay ra nhưng đang ở khu vực kỹ thuật, mới được phép tham gia loạt sút luân lưu. Các cầu thủ bị thẻ đỏ trước khi loạt sút bắt đầu sẽ không được tham gia.
- Thứ tự sút: Mỗi cầu thủ chỉ được sút một lần cho đến khi toàn bộ các cầu thủ đủ điều kiện của đội đã thực hiện lượt sút của mình. Nếu vẫn phải tiếp tục (chế độ đột tử), các cầu thủ có thể bắt đầu sút lại theo thứ tự đã định hoặc thứ tự khác, theo quy định của trọng tài.
- Thủ môn bị chấn thương: Nếu thủ môn bị chấn thương trong loạt sút luân lưu và đội chưa sử dụng hết quyền thay người trong trận đấu chính thức (hoặc hiệp phụ), thủ môn đó có thể được thay thế bằng một cầu thủ dự bị.
- Số lượng cầu thủ ngang nhau: Trước khi loạt sút bắt đầu, nếu một đội có số lượng cầu thủ trên sân nhiều hơn đội kia (do thẻ đỏ, chấn thương không thể thay người), đội đó phải loại bỏ một số cầu thủ để cân bằng số lượng cầu thủ tham gia loạt sút giữa hai đội.
Tâm lý và chiến thuật trong đá luân lưu
Theo như những người từng rút tiền choáng club được biết, đá luân lưu được coi là cuộc đấu trí căng thẳng nhất trong bóng đá, nơi yếu tố tâm lý thường quyết định kết quả hơn cả kỹ thuật. Khi bước lên chấm 11m, cầu thủ phải đối mặt với áp lực khổng lồ từ người hâm mộ, đồng đội và chính bản thân họ. Thủ môn cũng phải chịu đựng áp lực tương tự.
Chiến thuật sút phạt đền
- Chọn góc cố định (Going for Power): Sút bóng mạnh vào góc chữ A hoặc góc cao, bất chấp thủ môn có đoán đúng hướng hay không. Đây là chiến thuật của nhiều cầu thủ nổi tiếng.
- Sút Panenka: Một cú sút nhẹ, lốp bóng vào giữa khung thành khi thủ môn đã đổ người sang một bên. Đây là chiến thuật đòi hỏi sự lạnh lùng và tự tin cực cao.
- Thay đổi tốc độ: Giảm tốc độ chạy đà ngay trước khi chạm bóng để buộc thủ môn phải đoán hướng trước và dễ bị lừa.
Chiến thuật của thủ môn
Thủ môn thường áp dụng các chiến thuật tâm lý và phân tích dữ liệu để tăng cơ hội cản phá:
- Gây áp lực tâm lý: Thực hiện các hành động làm chậm quá trình sút (đúng luật), di chuyển, hoặc nói chuyện với cầu thủ sút.
- Phân tích đối thủ: Nghiên cứu thói quen sút của từng cầu thủ đối phương để đoán hướng sút chính xác hơn.
- Đoán hướng sớm: Thường chỉ có chưa đến 1 giây để phản xạ, do đó thủ môn thường phải đoán hướng sút trước khi cầu thủ chạm bóng.
Vậy là bài viết đã giải đáp đá luân lưu là gì? Đá luân lưu là biểu tượng của sự may rủi, nhưng cũng là nơi thể hiện bản lĩnh thép của các cầu thủ. Hy vọng những thông tin chi tiết và cập nhật về luật đá luân lưu trên đây đã giúp bạn hiểu rõ hơn về khoảnh khắc kịch tính, hồi hộp và đầy cảm xúc này trong thế giới bóng đá.
